حضانت فرزند

سؤالات متداول در خصوص حضانت فرزند به شرح زیر می‌باشد:

حضانت فرزند چه تعریفی دارد؟  حضانت بچه چگونه است؟  حزانت فرزند به چه صورت است؟  سرپرستی بچه به چه نحو است؟  حضانت طفل چه شرایطی دارد؟  حضانت اطفال به چه نحو است؟

کلمهٔ حضانت در لغت به معنای نگاهداری است. معنی اصطلاحی آن نیز از معنی لغوی دور نیفتاده است. قانون مدنی این کلمه را تعریف نکرده، لیکن به تعابیر معروف می‌توان گفت: حضانت نگاه‌داشتن طفل، مواظبت و مراقبت او و تنظیم روابط او با خارج است، با رعایت حق ملاقات که برای خویشان نزدیک طفل شناخته‌شده است.

بنابراین حضانت بیشتر ناظر به حمایت جسمی از کودک است، هرچند که حمایت روحی و اخلاقی طفل نیز در این نهاد حقوقی، هم در حقوق اسلام و هم در حقوق جدید ایران، منظور بوده است. بدین‌جهت در حقوق اسلام گفته‌اند: شخصی که حضانت طفل به او واگذار می‌شود باید آزاد، مسلمان (درصورتی‌که طفل مسلمان باشد) و امین باشد. همچنین بعضی از فقهای امامیه گفته‌اند: مادری که عهده‌دار حضانت است نمی‌تواند طفل را از شهر به روستا ببرد، زیرا تعلیم و تربیت کودک در شهر بهتر از روستا تأمین می‌گردد.

وانگهی کلمهٔ تربیت که فقها در تعریف حضانت به‌کاربرده‌اند دارای دو جنبه جسمی و روحی، مادی و معنوی است و اختصاص به پرورش جسمی ندارد.

ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی نیز به جنبهٔ معنوی و اخلاقی حضانت اشاره می‌کند، چه این ماده مقرر می‌دارد که هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، دادگاه می‌تواند هر تصمیمی را که درباره حضانت طفل مقتضی بداند اتخاذ کند.

لازم به ذکر است حضانت هم حق و هم تکلیف است؛ بنابراین دارندهٔ حضانت نمی‌تواند آن را اسقاط، یا منتقل کند، یا عوض در طلاق خلع قرار دهد، و مادری که عهده‌دار حضانت است، چون وظیفه خود را انجام می‌دهد، نمی‌تواند درازای آن اجرت مطالبه کند.

ازاین‌رو طبق ماده ۱۱۶۸قانون مدنی «نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است» و ماده ۱۱۷۲ می‌گوید: «هیچ‌یک از ابوین حق ندارند، در مدتی که حضانت طفل به عهده آن‌هاست، از نگاهداری او امتناع کنند. در صورت امتناع یکی از ابوین ، حاکم باید به تقاضای دیگری یا به تقاضای قیم یا یکی از اقرباء و یا به تقاضای مدعی‌العموم  نگاهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده اوست الزام کند و درصورتی‌که الزام ممکن یا مؤثر نباشد، حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت‌شده باشد به خرج مادر تأمین کند». همان‌طور که مشخص است راه‌حلی که در قانون مدنی پذیرفته‌شده با مصلحت طفل که همیشه موردنظر قانون‌گذار اسلام و ایران بوده سازگارتر است. شک نیست که طفل به مراقبت‌ها و عواطف والدین و به‌ویژه مادر نیازمند است و همین دلیل کافی است که حضانت را به کسی که آمادگی برای آن دارد تحمیل کنند.